Luchtvochtigheid en je cello

De invloed van de relatieve luchtvochtigheid op een cello

Lees hier alles over hoe de relatieve luchtvochtigheid je cello beïnvloedt en hoe je dit veilig onder controle kunt houden.

Hoe reageert een cello op de seizoenen?

Steevast elk najaar, elke winter en elk vroeg voorjaar krijg ik telefoontjes van cellisten die bezorgd zijn over hun cello’s. Want geloof het of niet – door weersinvloeden kan je cello zijn of haar klankschoonheid en aanspreekbaarheid verliezen!

Mijn vioolbouwer heeft dan wel weer extra werk, met het (opnieuw) lijmen van naden en het repareren van barsten bijvoorbeeld. Cello’s (en andere houten muziekinstrumenten) hebben nou eenmaal veel last van seizoensgebonden veranderingen. In tegenstelling tot mensen vinden cello’s de donkere winterdagen niet erg, maar ze hebben wel een hekel aan de droge lucht in onze centraal verwarmde huizen wanneer de temperatuur buiten in de buurt van of onder het vriespunt daalt.

Je cello is eigenlijk een stijve spons

De vochtigheidsgraad van de lucht beïnvloedt de klank en de conditie van je cello, omdat hout poreus. Als een heel stijve spons zal het zich automatisch aan de vochtigheid van de lucht rondom het hout aanpassen. Als de luchtvochtigheid stijgt, zet het hout uit omdat het meer vocht opneemt. Maar als de luchtvochtigheid daalt, onttrekt het hout vocht aan de lucht door een diffusieproces, waardoor het krimpt.

Wat is ‘relatieve’ luchtvochtigheid?

Relatieve luchtvochtigheid (uitgedrukt in een percentage) geeft de hoeveelheid waterdamp aan die de lucht bij een bepaalde temperatuur kan bevatten, vergeleken met de maximale hoeveelheid waterdamp die de lucht bij die temperatuur kan bevatten voordat deze condenseert tot dauw, mist, regen of sneeuw. Dat punt noemen we het ‘dauwpunt’. 40% relatieve vochtigheid betekent dat de lucht 40% van wat hij kan bevatten, vasthoudt voordat het dauwpunt wordt bereikt, wanneer het vocht in de lucht begint te condenseren.

Wat is de ideale luchtvochtigheid voor je cello?

Gelukkig zijn cello’s ontworpen om zich aan te passen aan bescheiden veranderingen in de luchtvochtigheid, omdat de gewelfde vorm van de voor- en achterkant zal stijgen en dalen naarmate het hout uitzet en krimpt. Echter, zelfs bescheiden veranderingen in relatieve vochtigheid kunnen een merkbaar effect hebben op de klank van de cello en extreme veranderingen kunnen schade veroorzaken. De beste luchtvochtigheid voor je cello hangt af van de luchtvochtigheid op het moment dat de cello voor het laatst in elkaar is gelijmd en/of is opgezet. Cello’s zijn over het algemeen het meest comfortabel tussen 50% en 60% relatieve luchtvochtigheid. Zodra deze onder de 40% zakt kun je wachten op problemen en onder de 30% is het echt gevaarlijk.

Wat gebeurt er met je cello bij een te lage luchtvochtigheid?

In droge omstandigheden (minder dan 40% relatieve vochtigheid) zal de kromming van het voor- en achterblad krimpen op beide uiteinden van de stapel, waardoor de respons van de cello droog, hard en overmatig resistent kan worden.

Als het hout nog verder krimpt, zullen de spanningen als gevolg van de vormveranderingen de neiging hebben zich op te bouwen in de buurt van de boven- en onderkant van het instrument, omdat de welving in deze gebieden tamelijk vlak is en dus niet van vorm kan veranderen. Als deze spanningen geleidelijk toenemen, zal de lijm die de voor- en achterkant aan de ribben bevestigt, op de spanningspunten loslaten. De toon van je cello zal eronder lijden door de nieuw geopende naden, maar er zal nog geen schade zijn toegebracht aan het boven- en achterblad.

Wanneer er echter een plotselinge en extreme verlaging van de luchtvochtigheid optreedt en de naden komen niet los, dan kunnen er scheuren ontstaan in het boven- en achterblad. Een ander veel voorkomend symptoom van lage luchtvochtigheid is een verlaging van de snaarhoogte; verschillende krimpsnelheden in de hals van de cello veroorzaken een verandering van de halshoek. Daardoor kan er scheurvorming optreden, waardoor de onderkant van de toets dichter bij de snaren komt te liggen.

Wat gebeurt er met je cello bij een te hoge luchtvochtigheid?

Bij een hoge luchtvochtigheid (meer dan 60% relatieve vochtigheid) kan de cello weerstand en projectie verliezen omdat het boven- en achterblad verslapt en de stapel te los wordt. De hals zal uitzetten aan de gelakte kant, waardoor de speling tussen de snaren en de toets groter wordt dan normaal.

Wat is de invloed van de temperatuur op de relatieve vochtigheid?

De luchttemperatuur heeft een heel grote invloed op de relatieve vochtigheid. Stel je voor dat het winter is. En de relatieve vochtigheid van de buitenlucht is 40% en de buitentemperatuur 8°C. Dan zal – zodra die lucht jouw verwarmde huis (waar het 20°C is) binnenstroomt – de relatieve vochtigheid van de lucht dalen tot een gevaarlijk lage 18%!

Daarom is de gevaarlijkste tijd van het jaar voor cello’s de wintermaanden wanneer de centrale verwarming de relatieve vochtigheid van de lucht, die door de koude buitenlucht reeds is gedaald, naar beneden drijft. In een centraal verwarmde woning kan op een ijskoude januaridag bij een temperatuur van 20°C de relatieve vochtigheid binnenshuis tot een gevaarlijk laag peil dalen.

Hoe controleer je de relatieve vochtigheid in huis?

De beste manier om de vochtigheidsgraad te controleren is het gebruik van een hygrometer. Bijvoorbeeld een goed gekalibreerde haarhygrometer of een digitale hygrometer op batterijen in de kamer of koffer waar je jouw cello bewaard.

Hygrometers zijn niet duur en ze zijn klein en draagbaar. Als de vochtigheid in je kamer te laag is kan je een luchtbevochtiger gebruiken om deze weer op peil te brengen. Je kunt ook je cello in een koffer bewaren wanneer je er niet op speelt en een kofferbevochtiger gebruiken om de vochtigheid op het goede niveau te houden. Het is dan verstandig om een digitale hygrometer in je koffer te gebruiken, zodat je de omgeving rond je cello kunt controleren en eraan herinnerd wordt wanneer je je kofferbevochtiger moet bevochtigen.

Ingebouwde circulaire (niet door een batterij gevoede) koffer-hygrometers zijn niet altijd even nauwkeurig, maar sommige moderne digitale koffer-hygrometers zijn heel betrouwbaar.

Wat heb je nodig om het klimaat voor je cello ideaal te houden?

In de Cellowinkel vind je producten die je kunt gebruiken om:

  • De relatieve luchtvochtigheid te meten;
  • En/of de relatieve luchtvochtigheid te beïnvloeden.

Hieronder laat ik je een selectie zien uit het aanbod van de Cellowinkel, ingedeeld naar bovenstaande doelen.

Hoe meet je de relatieve luchtvochtigheid?

De volgende producten kun je gebruiken om de luchtvochtigheid te meten:

Wat is de ideale plek voor een hygrometer?

Uiteraard moet een hygrometer worden geplaatst op de plek waar de luchtvochtigheid moet worden gemeten. Maar om er zeker van te zijn dat je hygrometer het juiste percentage van luchtvochtigheid aangeeft, moet je met het volgende rekening houden:

  • Lucht moet vrij kunnen circuleren langs de hygrometer. Met andere woorden, plaats je hygrometer niet op de vloer in een hoek of op een plank achter boeken.
  • Voorkom dat de hygrometer in een luchtstroom van buiten naar binnen staat. Let erop dat hij ver genoeg van ramen of deuren geplaatst wordt.
  • Kies een plek zonder direct zonlicht. Op zonnige plekken zal de meting van de luchtvochtigheidswaarde bemoeilijkt worden. Je krijgt dan ‘valse waarden’ in je meting.

Hoe kun je het klimaat in je cellokoffer beïnvloeden?

Om de luchtvochtigheid in je cellokoffer te beïnvloeden kun je de producten hieronder gebruiken. Lees vóór gebruik wel zorgvuldig de gebruiksaanwijzing! Doen hoor, want bij verkeerd gebruik kun je jouw cello beschadigen.

Om ervoor te zorgen dat je cello in de cellokoffer niet te warm of te koud wordt kun je een cellopyjama gebruiken. Deze producten zijn (net als de strijkstokhoesjes) allemaal handgemaakt door mijzelf. Ik maak ze soms nog op bestelling, wanneer ik daar tijd voor heb.

Hoe kun je het klimaat in je (studeer)kamer beïnvloeden?

Heb je in huis een mooie plek om je cello neer te zetten? Zorg er dan voor dat die ruimte de ideale omstandigheden heeft voor je cello. Onderstaande luchtbevochtigers helpen je daarbij.